#article: Μια έρευνα πάνω στα memes

Γράφει η Ερατώ (aka bookitocat)

Κάνοντας αυτές τις μέρες την πτυχιακή μου βρήκα έναν άλλο τρόπο να αναβάλλω το γράψιμο και αυτός είναι η ανάγνωση διάφορων επιστημονικών άρθρων και βιβλίων άσχετα με το θέμα μου. Κάπως έτσι εμπνεύστηκα το σημερινό άρθρο, το οποίο ίδιο αποτελεί αναβολή του αναπόφευκτου.

Σήμερα, λοιπόν, θα μιλήσουμε για την μεγαλύτερη μόδα της δεκαετίας, τα ονομαζόμενα MEMES ή αλλιώς μιμίδια στην Ελληνική.

Η Βικιπαίδεια δίνει ως ορισμό ότι τα μιμίδια αποτελούν «θεμελιώδεις μονάδες-φορείς πολιτισμικής κληρονομιάς (τραγούδια, τρόποι συμπεριφοράς, μόδα, επιστημονικές ιδέες, θρησκευτικές πεποιθήσεις/δοξασίες, κτλ), οι οποίες μεταδίδονται από το ένα άτομο στο άλλο».

Ταυτόχρονα άμα ψάξεις στο αγγλικό λεξικό την λέξη meme (πληθυντικός: memes) την ορίζει ως: α) Ένα στοιχείο μιας κουλτούρας ή συστήματος συμπεριφοράς που μεταφέρεται από το ένα άτομο στο άλλο μέσω της απομίμησης ή άλλα μη γενετικά μέσα, β) μια εικόνα, ένα βίντεο, ένα κομμάτι κειμένου κλπ, συνήθως χιουμοριστικό, το οποίο αντιγράφεται και απλώνεται γρήγορα από χρήστες του Διαδικτύου, συχνά με μικρές διαφοροποιήσεις.

Τι είναι όμως ακριβώς τα μιμίδια; Είναι οι οδηγίες για τη διεξαγωγή συμπεριφορών, που αποθηκεύονται σε εγκέφαλο (ή άλλα αντικείμενα) και μεταφέρονται με απομίμηση;

Το μιμίδιο ορίζεται ως μονάδα πολιτισμικής μεταβίβασης ή ως μονάδα μίμησης. Ο όρος εισήχθη από τον κοινωνιοβιολόγο Ρίτσαρντ Ντόκινς το 1976, κατά αναλογία προς το γονίδιο, τη βασική μονάδα γενετικής πληροφορίας. Ο πολιτισμός εξελίσσεται και μεταδίδεται από γενιά σε γενιά, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τα γονίδια στο φυσικό κόσμο. Τα μιμίδια, δηλαδή, είναι μονάδες-φορείς πολιτισμικής κληρονομιάς που κληρονομούνται από γενιά σε γενιά μέσω της επικοινωνίας, των εθίμων, της γλώσσας, της κουλτούρας, ή να πω καλύτερα των «trends». Στην πραγματικότητα, βέβαια, κληρονομούνται από ομάδα ατόμων σε ομάδα ατόμων. (1)

Η Ηλιάνα Καλή στην πτυχιακή της εργασία αναφέρει, ότι, όταν ακούμε, παραδείγματος χάρη, την φράση «μία φορά και έναν καιρό», αμέσως μας έρχεται στο μυαλό ότι θα ακούσουμε ένα παραμύθι. Είμαστε διατεθειμένοι να ακούμε και να διαβάζουμε με έναν συγκεκριμένο τρόπο ώστε να απομνημονεύουμε αλληγορίες στον εγκέφαλο μας, έτσι ώστε να μπορούμε να τις αναπαράγουμε με δικό μας τρόπο αλλά να έχουν το ίδιο νόημα. Συνεχίζει λέγοντας, ότι όταν ακούμε ή διαβάζουμε κάποιο κλασικό παραμύθι (όπως Κοκκινοσκουφίτσα, Σταχτοπούτα, Χάνσελ και Γκρέτελ κτλ), ξέρουμε αμέσως το περιεχόμενο ακόμα κι αν δεν το ξέρουμε ακριβώς ή όπως το έλεγε το πρωτότυπο κείμενο. Είναι σαν να έχουν αποθηκευτεί στο μυαλό μας αυτά τα παραμύθια και να έχουν εξελιχθεί όπως και εμείς. Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί τα παραμύθια, και όχι μόνο, αποτελούν αναπαραγόμενες μιμήσεις και μιμίδια. (2)

Τα έχουμε, δηλαδή, κάνει τόσο δικά μας που πλέον τα νιώθουμε τόσο οικεία όσο και τις βιολογικές μας ανάγκες, καθώς κανείς δεν γεννήθηκε γνωρίζοντας το παραμύθι της Σταχτοπούτας κι όμως σχεδόν όλοι γνωρίζουμε την ιστορία της από μικροί. Για αυτό ο Ντόκινς στο βιβλίο του Το εγωιστικό γονίδιο (3), τα παραλληλίζει με τα γονίδια, τα οποία περιέχουν αποθηκευμένη μία συγκεκριμένη πληροφορία την οποία την έχουν πάρει από το DNA των γονιών.

Κάπου εδώ δημιουργείται η απορία: Πως από τα μιμίδια της κοινωνιοβιολογίας καταλήξαμε στο μεγαλύτερο φαινόμενο του Ιντερνετ, τα Memes.

Αρχικά τα μιμίδια, να τονίσω, είναι βασικό χαρακτηριστικό της σημερινής κοινωνίας καθώς τα πάντα έρχονται κάτω από την μίμηση. Η μόδα αποτελείτε από μιμητές μια ίδιας ιδέας, όπως τα e-girls ή τα vsco girls ή η οποιαδήποτε μόδα κυκλοφορεί. Αποτελούν μιμίδια μιας κύριας ιδέας, τα οποία μπορεί μεταξύ τους να διαφοροποιούνται ελαφρώς. Άρα προφανώς η μίμηση αυτή θα επεκταθεί και σε άλλα μέσα επικοινωνίας.

Σε αυτό το σημείο να θυμηθούμε τον δεύτερο ορισμό των memes: μια εικόνα, ένα βίντεο, ένα κομμάτι κειμένου κλπ, συνήθως χιουμοριστικό, το οποίο αντιγράφεται και απλώνεται γρήγορα από χρήστες του Διαδικτύου, συχνά με μικρές διαφοροποιήσεις.

Η βικιπαίδεια μου έδωσε πάλι μια ικανοποιητική απάντηση. Ως Διαδικτυακό μιμίδιο (αγγλικά: Internet Meme) ορίζει «οτιδήποτε αποκαλεί έντονο ενδιαφέρον στους χρήστες του Διαδικτύου και εξαπλώνεται ραγδαίως στον Κυβερνοχώρο». Συνεχίζει τονίζοντας ότι ο όρος Διαδικτυακό μιμίδιο αναφέρεται στα μιμίδια, παρόλο που τα τελευταία έχουν μία ευρύτερη έννοια της πολιτισμική πληροφορίας.

Πολλοί ερευνητές προσπάθησαν να αναλύσουν τα internet memes ως είδος αλλά ακόμα δεν έχουν ορίσει την ακριβή σημασία. Το μόνο σίγουρο είναι ότι αυτό που κάνει πιο δυνατά τα memes είναι η γρήγορη μετάδοση τους και το ότι στηρίζονται κυρίως στην εικόνα. Έχει δημιουργηθεί μια ολόκληρη κουλτούρα γύρω από αυτό το είδος, το οποίο αποτελεί απλά μια μίμηση της έξω κοινωνίας μέσα σε μια πιο χιουμοριστική πλατφόρμα.

Θα μπορούσα να κάνω quote τα λόγια του Pewdiepie: «It’s funny because it’s true». Και ισχύει σε αυτήν την περίπτωση. Όντως βρίσκουμε περισσότερο αστείο οτιδήποτε το οποίο μπορούμε να ταυτιστούμε και πολλοί stand up comedians βασίζονται σε αυτό.

Οι Bradley E Wiggins και G Bret Bowers στην έρευνα (4) τους αναφέρουν ότι τα Memes είναι ένα είδος, και όχι ένα μέσο επικοινωνίας και αποτελούν αντικείμενα συμμετοχικής ψηφιακής κουλτούρας που χαρακτηρίζονται ειδικά από έναν οργανισμό καταναλωτικής παραγωγής. Ο Μπαχτίν και ο Μεντβέντεφ (5), αναφέρουν ότι «το ύφος του είδους περιέχει καθοριστικές αρχές επιλογής, οριστικές μορφές για να δουν και να κατανοήσουν την πραγματικότητα, αλλά και ένα ορισμένο εύρος και βάθος διείσδυσης». Ο Milner (6), σημειώνει ότι «τα memes είναι καλλιτεχνικά στοιχεία για την ποπ κουλτούρα [και ως τέτοια] μπορούν να δώσουν μια εικόνα για το πώς τα καθημερινά κείμενα των μέσων μαζικής ενημέρωσης αλληλεπιδρούν και επηρεάζουν τις δημόσιες συζητήσεις».

Τώρα, για το πόσο υποκουλτούρα είναι τα memes και πόσο επηρεάζουν, μου είναι αδύνατο να πω μιας και δεν έχω κάνω μια πιο βάθους έρευνα. Ένα είναι το σίγουρο ότι έχουν έρθει εδώ για να μείνουν και συμμετέχουν περισσότερο στην καθημερινή ζωή του ατόμου, ειδικά σε ένα πιο νεανικό κοινό. Πάντως είναι καταπληκτικό ότι από την κοινωνιοβιολογία καταλήγουμε σε ένα τεράστιο διαδικτυακό φαινόμενο και ένα format που χρησιμοποιεί η πλειονότητα των νέων, κυρίως στο εξωτερικό.

---

Εσείς τι έχετε να αναφέρετε επί του θέματος; Γράψτε στα σχόλια!

---

Αυτά για το σημερινό θέμα. Σας αρέσουν περισσότερο ερευνητικά (γελάω) άρθρα; Να γίνουν πιο συχνό φαινόμενο; Για τι άλλο θα θέλατε να γράψω; Γράψτε στα σχόλια!

Γενικότερα γράψτε σχόλια!

Αυτά, λοιπόν, γλυκά μου βιβλιογατάκια. Τα λέμε στο επόμενο άρθρο.

Μέχρι τότε διαβάστε πολύ, κλάψτε γιατί δεν έχετε τον χρόνο να διαβάσετε όλα τα βιβλία που θέλετε, προσπαθήστε να μην σας σκοτώσει το tbr σας και πείτε στο τέρας κάτω από το κρεβάτι σας ότι όλα καλά θα πάνε.

---

Βιβλιογραφία

(1) Βικιπαίδεια. Μιμίδιο. Τελευταία τροποποίηση 29 Οκτωβρίου 2019.

(2) Καλή, Η. (2018). Οι Μύθοι του Αισώπου: Εκπαιδευτικές διαθεματικές εφαρμογές στη προσχολική ηλικία. Πτυχιακή Εργασία. Φλώρινα: Παιδαγωγικό τμήμα Νηπιαγωγών.

(3) Ντόκινς, Ρ. (1998). Το εγωιστικό γονίδιο. Μετάφραση Λουκάς Μαργαρίτης. Σύναλμα.

(4) Wiggins, B. και Bowers B. (2014). Memes as genre: A structurational analysis of the memescape. Αμερική: Πανεπιστήμιο του Αρκάνσας

(5) Bakhtin MM and Medvedev PN (1985). The Formal Method in Literary Scholarship: A Critical Introduction to Sociological Poetics (trans. AJ Werhle). Cambridge, MA: Harvard University Press.

(6) Miller C (1984) Genre as social action. Quarterly Journal of Speech 70: 151–167.