#mumreads: Συμβουλές επιμέλειας κειμένου για έναν επίδοξο συγγραφέα

Γράφει η Γιώτα, Δακτυλογράφος και Επιμελήτρια Κειμένων

Καταρχάς θα τονίσω ότι ο επιμελητής κειμένου δεν έχει καμία σχέση με τον φιλολογικό έλεγχο. Ουσιαστικός ρόλος του επιμελητή δεν είναι η φιλολογική διόρθωση του κειμένου (με τη στενή έννοια του όρου), αλλά να δώσει ένα ενιαίο ύφος σε όλο το έργο, να εντοπίσει πιθανή “κοιλιά” στο ύφος, το περιεχόμενο, την πλοκή και να συμβουλεύσει αναλόγως το συγγραφέα. Βεβαίως και διορθώνονται ορθογραφικά και συντακτικά λάθη δεν είναι όμως αυτός ο σκοπός. Μακάρι σε όλα τα κείμενα να μπορούσε να γίνει ένας φιλολογικός έλεγχος γιατί μια τρίτη ματιά και πιο ειδικά εκπαιδευμένη θα ήταν ότι καλύτερο.

Το να πληρωθεί και ο επιμελητής και ο φιλόλογος για έλεγχο είναι ένα κόστος, που επιβαρύνει και την εταιρία και τον πελάτη, κάποιοι το ξεπερνούν κάνοντας απλά ένα πέρασμα στα γραπτά του συγγραφέα. Ειδικά στις αυτοεκδόσεις πιστεύω πως δεν μπαίνουν καν στον κόπο να το σκεφτούν.

Αυτό, όμως, δεν μας αποτρέπει από το να βρούμε τρόπους να αποφύγουμε το βιβλίο μας να είναι το χάλι το μαύρο. Εγώ από τη δική μου εμπειρία θα σας δώσω κάποια κολπάκια βασικά αν θέλετε να ακολουθήσετε.

-Διαβάστε το βιβλίο σας τυπωμένο

Θα συνιστούσα να είναι σε σελίδα Α5 και pdf. Με αυτόν τον τρόπο θα δείτε περίπου πως θα είναι τυπωμένο. Η γραμματοσειρά σας καλύπτει; Οι παράγραφοι είναι σωστοί; Οπτικά να είναι καλό στο μάτι;

-Διαβάστε το δυνατά

Αυτό σας βοηθά να βάλετε τα σημεία στίξης. Θα πρότεινα να διατηρείτε το κείμενο σε μία ενιαία φόρμα… πχ οι σκέψεις του ήρωα να είναι πάντα στην ίδια μορφή (πχ ίσως θέλετε πλάγια γραφή, αλλά να είναι πάντα ίδια). Οι διάλογοι θα έχουν ή παύλες ή εισαγωγικά.

-Σημεία Στίξης

Παύλες: Παύλες χρησιμοποιούμε συνήθως όταν έχουμε άμεσο/απευθείας διάλογο χωρίς αφήγηση.
Π.χ.:
– Φύγε, του είπε, και άφησέ με ήσυχη.     
– Δεν μπορώ, του απάντησε με έντονο ύφος, σε έχω ανάγκη.

Εισαγωγικά: Αν μεσολαβούν πολλές λέξεις και αφήγηση μεταξύ των διαλογικών σημείων ή ανάμεσα στην ατάκα του ίδιου προσώπου καλύτερα να βάζουμε εισαγωγικά (κανονικά εισαγωγικά). Εισαγωγικά χρησιμοποιούμε επίσης όταν οι σκέψεις είναι σε πρώτο πρόσωπο.
Πχ: Η μητέρα του θέλησε να τον εμψυχώσει φωνάζοντάς του «μπορείς να το κάνεις», και προχώρησε προς αυτόν.

Πλάγια γράμματα: Με τα πλάγια γράμματα δώστε οπτική έμφαση σε μεμονωμένες λέξεις, ή τραγούδια/ποιήματα που ακούει ο ήρωας κλπ.
Πχ: Θεωρούσε τον εαυτό του σαν το Θούριο του Ρήγα Φεραίου

Απόστροφοι: Προσοχή στην κατεύθυνση των αποστρόφων. Στα ελληνικά έχουμε ένα πρόβλημα σχετικής ασυμβατότητας με τις αποστρόφους (το πλήκτρο δίπλα στον τόνο). Όλες οι απόστροφοι στα ελληνικά έχουν την ανοιχτή καμπύλη αριστερά. Η απόστροφος σε έκθλιψη κι αφαίρεση κοιτά αριστερά. Είναι στην ουσία σαν μονό εισαγωγικό κλεισίματος, οπότε να βάζετε δύο αποστρόφους και μετά να σβήσετε την πρώτη. Βέβαια η επιλογή της γραμματοσειράς είναι σημαντική σε αυτό.

Κόμματα: Με τα κόμματα χωρίζονται μεταξύ τους τα μέρη μιας περιόδου, που περιέχουν ένα λογικό και αυτοτελές νόημα. Άλλες φορές χρησιμοποιούνται σε μεγάλες φράσεις, για να δοθεί η ευκαιρία στον ομιλητή να πάρει αναπνοή ή για να βοηθηθεί στο διάβασμα ή για να προκαλέσει προσδοκία. Χωρίς κόμμα ή και με την κακή χρησιμοποίησή του, είναι δυνατή η παρερμηνεία ενός κειμένου, μιας και το κόμμα συντελεί στην κατανόηση ενός κειμένου. Διαβάστε την πρότασή σας. Ακόμα και αν φιλολογικά είναι σωστά να βάζεις κάπου κόμμα μπορεί αυτό να δυσκολέψει την ανάγνωση, να χαθεί το νόημα και να χαλάσει το ύφος του συγγραφέα. Προσπάθησε ακούγοντας την πρόταση να βάλεις το κόμμα. Το κόμμα θέλει λίγο προσοχή.

Αποσιωπητικά: Τα αποσιωπητικά καλό είναι να χρησιμοποιούνται όταν κάποιος διακόπτεται, είτε από άλλον είτε ο ίδιος για να σκεφτεί, να κομπιάσει, να κλάψει… Πολλοί γεμίζουν το κείμενό τους με αποσιωπητικά. Έτσι όμως χάνεται τελικά ο στόχος, που είναι η μετάδοση ανάλογου συναισθήματος.

Θαυμαστικό:  Το θαυμαστικό δηλώνει θαυμασμό. Δεν βάζουμε δύο και τρία θαυμαστικά στο βιβλίο μας. Αυτό το κάνουμε μόνο στα social media.

Τα σημεία στίξης μπαίνουν ακριβώς δίπλα στη λέξη και χωρίς κενό.

-Συνήθη λάθη

ό,τι και ότι: Το αναφορικό ό,τι μεταφράζεται σε “αυτό που/οτιδήποτε” ή μία φράση με το “που”. Αναλόγως, δοκιμάστε να μετατρέψετε το ότι σε πως και αν σας στέκει νοηματικά το κρατάτε. Πολλοί νομίζουν ότι η υποδιαστολή (ναι έτσι λέγεται, όχι κόμμα!) καταργήθηκε από το ό,τι…
πώς και πως: προσοχή στο πως (=ότι) και το πώς (=υποδηλώνει τον τρόπο σε φανερή ή κρυφή ερώτηση).         
που και πού: προσοχή στο που (=ο οποίος) και το πού (τόπος σε φανερή ή κρυφή ερώτηση).
Αφαίρεση τόνου: όταν αφαιρείται το πρώτο φωνήεν της δεύτερης λέξης, ο τόνος δε μεταφέρεται στην προηγούμενη λέξη, διατηρείται το μονοτονικό σύστημα ακριβώς (στο 80% των περιπτώσεων),
π.χ.: να ‘ναι, το ‘πε κλπ κι όχι τόχω ή μούπε.
Κλητική προσφώνηση: οφείλει να μπαίνει ανάμεσα σε σημεία στίξης. Ως κλητική προσφώνηση εννοούμε το να αποκαλείται κάποιος με επίθετο ή όνομα ή ιδιότητα (μάνα, μαμά, μωρή, μωρέ, καλέ, ηλίθια, Νίκο, Δήμο, Κώστα κλπ).
πχ: – Πάμε να φάμε παιδιά; → λάθος αυτό σημαίνει ότι θα πάμε να φάμε τα παιδιά.
Το σωστό είναι: Πάμε να φάμε, παιδιά; ή Παιδιά, πάμε να φάμε;   
Τελικό -ν: εδώ πληρώνουμε τις πολλές αλλαγές της ελληνικής… Στα αρσενικά (τον) το -ν διατηρείται πάντα (νέα αλλαγή). Στα θηλυκά (την) και τα αρνητικά (δεν, μην) και το σαν ο κανόνας είναι γνωστός (το βάζουμε μόνο μπροστά από φωνήεντα ή δίφθογγους και δίψηφα σύμφωνα ή τα κ,π,τ). Εγώ το έχω κάνει σαν σλόγκαν για να το θυμάμαι, δηλαδή το «ν» το βάζω πριν από το ΚαΠοΤε ΨαΞε.

-ΤΟΝΟΙ

Ναι, δεν καταργήθηκαν οι τόνοι. Υπάρχουν! Και μερικές φορές μπαίνουν και δύο σε μία λέξη!

Τόνους βάζουμε σε λέξεις με δύο συλλαβές και άνω. Μονοσύλλαβες λέξεις που παίρνουν τόνο είναι :

• το διαζευκτικό ‘ή’,
• οι μονοσύλλαβες λέξεις που έγιναν από έκθλιψη ή αποκοπή. π.χ. είν’ ανάγκη (έκθλιψη ) κόψ’ το (αποκοπή),
• το ‘πού’ και το ‘πώς’, όταν είναι σε ερώτηση. π.χ. Πού πηγαίνεις; Πώς είσαι;
• Το ‘πού’ και το ‘πώς’, όταν είναι σε πλάγια ερώτηση. π.χ. Δεν μας είπες πού πήγες.
• Το ‘πώς’, όταν η πρόταση έχει θαυμαστικό. π.χ. Πώς βαριέμαι!
• Το ‘πού’ και το ‘πώς’ στις παρακάτω περιπτώσεις : α) Από πού κι ως πού. β) Πού να στα λέω. γ Πού και πού. δ) Αραιά και πού.
• Το ‘θα’ και το ‘να’, όταν ακολουθούν τα ρήματα. π.χ. θά μπω, νά μπεις.
• Οι αδύναμοι τύποι των αντωνυμιών. π.χ. Ο δάσκαλος μού το έδωσε.

Δύο τόνους παίρνουν οι λέξεις που τονίζονται στην προπαραλήγουσα, όταν συνοδεύονται από τις αντωνυμίες: μου, σου, του, με…
Π.χ. Δώσε το τετράδιο. (Η λέξη «τετράδιο» παίρνει έναν τόνο).
Δώσε το τετράδιό μου. (Η λέξη «τετράδιό» παίρνει δύο τόνους, γιατί συνοδεύεται από την αντωνυμία «μου»).

Στην Ελλάδα έχουμε γενιές με τρεις διαφορετικές γλωσσικές εκπαιδεύσεις (καθαρεύουσα, δημοτική και, αυτήν που θα ονόμαζα εγώ, νέα δημοτική). Αυτό μας δημιουργεί προβλήματα στην ορθογραφία μας. Πχ. αυγό ή αβγό; Τραίνο ή τρένο;

Αγοράστε, λοιπόν, τρία βιβλία: 1^ον ορθογραφία ελληνικής γλώσσας, 2^ον συντακτικό της ελληνικής γλώσσας, 3^ον λεξικό της ελληνικής γλώσσας. Διαβάστε  και ακολουθήστε τους κανόνες. Μην ψαχνόσαστε ιδιαίτερα στο διαδίκτυο και μη βασίζεστε πάντα στον διορθωτή.

Αυτά είναι πιστεύω τα βασικά που θα έλεγα σε κάποιον που θέλει να γράψει ένα βιβλίο μέσα από τη δική μου πείρα. Σημαντικό είναι το κείμενό που θα στείλεις σε ένα λογοτεχνικό διαγωνισμό, σε έναν εκδοτικό οίκο κ.τ.λ., να είναι ορθογραφικά και συντακτικά σωστό. Σου δίνει καλύτερη αναγνώριση και μεγαλύτερο σεβασμό. Γι αυτό δώσε λίγο από το χρόνο σου για να κάνεις καλύτερο αυτό στο οποίο έχεις βάλει μέσα τη ψυχή σου και δεν θα χάσεις.

Γιατί το βιβλίο είναι και μάθηση και εξάσκηση.