#article: Παραλογοτεχνία

Hello people of Earth and beyond!

Στα πλαίσια του Crimeathon που διοργανώνω αυτόν τον Μάιο διαβάζω το βιβλίου του Φίλιππου Φιλίππου «Το χαμόγελο της Τζοκόντας». Έχω την έκδοση από το Βήμα Νουάρ και έχει στην αρχή πρόλογο με λίγα λόγια για την αστυνομική λογοτεχνία. Εκεί αναφέρει ότι στην αρχή θεωρούταν παραλογοτεχνία.

Εδώ έρχομαι και αναρωτιέμαι: Τι είναι ακριβώς η Παραλογοτεχνία; 

Σύμφωνα με το Μείζον των Τεγόπουλου-Φυτράκη ως παραλογοτεχνία ορίζεται ο όρος που χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει το σύνολο της παραγωγής έργων του γραπτού λόγου, τα οποία δεν έχουν λογοτεχνική ή γεν. καλλιτεχνική αξία. Ενώ σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη: το σύνολο των λογοτεχνικών έργων που δεν συγκαταλέγονται στις κοινώς αποδεκτές κατηγορίες του έντεχνου λόγου.

Τι εννοεί όμως όταν λέει κοινώς αποδεκτές κατηγορίες του έντεχνου λόγου. Πως γίνεται μια κατηγορία να θεωρείτε μη κοινώς αποδεκτή;

Παραθέτω λίγο wikipedia:

«Ο όρος Παραλογοτεχνία (paraliterature) πρωτοεμφανίστηκε το 1967 σε ένα συνέδριο στο Παρίσι (Cerisy 1-10 Σεπτεμβρίου 1967) και συνδέεται με πλήθος εμπειριών και εντυπώσεων: με τον 19^ο αιώνα, τη δικτατορία στην Ελλάδα και τη δυναμική παρουσία της νεολαίας. (…) Ο όρος αυτός ηχούσε παράφωνα ήταν και είναι terra incognita˙ ένας ξένος απρόσιτος ή/και αδιάφορος «χώρος», που, ωστόσο, παρουσίαζε ενδιαφέρον για τους δημοσιογράφους, τους μελετητές-θαυμαστές, τους ερασιτέχνες, τους κοινωνιολόγους και, βέβαια, τους  κριτικούς.

Η παραλογοτεχνία, τέκνο του 19^ου αιώνα, των έντυπων και του Τύπου , συνδέεται άμεσα με τα δρώμενα των τελευταίων δύο αιώνων την αστική επιβολή, την αστικοποίηση, υποχώρηση του αναλφαβητισμού, την κυριαρχία της αγοράς και των πόλεων.

Με δυο λόγια, τα κύρια αίτια εμφάνισης της παραλογοτεχνίας μπορούν να αναζητηθούν: α)στο βιομηχανοποιημένο 19ο αιώνα, β) στην οικονομία της αγοράς και γ)στην πληθυσμιακή ανάπτυξη των πόλεων.

(…)

Ως παραλογοτεχνία κατά καιρούς έχουν χαρακτηριστεί το αστυνομικό μυθιστόρημα, η επιστημονική φαντασία, τα κόμικς, τα γουέστερν και οι αισθηματικές ιστορίες, χωρίς αυτός ο χαρακτηρισμός να εμποδίσει ορισμένα από αυτά τα είδη να καθιερωθούν ως «σοβαρή» λογοτεχνία και να αναδείξουν αξιόλογους συγγραφείς και έργα. Ο όρος επομένως έχει επικρατήσει περισσότερο ως αρνητικός προσδιορισμός παρά ως σημαίνων χαρακτηρισμός του λογοτεχνικού έργου και των διαστάσεών του, καθώς φαίνεται από την ιστορία έργων που στην εμφάνισή τους χαρακτηρίστηκαν ως «παραλογοτεχνικά» αλλά τελικώς έγιναν αποδεκτά ως κατάκτηση της ελληνικής γλώσσας ή της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Παραλογοτεχνία επομένως είναι ένας αρνητικός (έως υβριστικός) προσδιορισμός, για τα έργα των άλλων όσων δεν είναι στο οικείο λογοτεχνικό περιβάλλον, και δεν αποτελούν μέλη μιας λογοτεχνικής συντροφιάς.»

Τώρα έρχεται ο προβληματισμός μου. Ποιος μπορεί να χαρακτηρίσει κάποιο λογοτεχνικό έργο ως παραλογοτεχνικό; Αναγνωρισμένοι κριτικοί βιβλίου; Οι εκδοτικοί οίκοι; Τα βιβλιοπωλεία; Ποιος; Και γιατί κάποιος να μπει μπροστά και να μειώσει την αξία ενός λογοτεχνικού έργου χαρακτηρίζοντας το ως παραλογοτεχνία; Ποιος έχει το δικαίωμα;

Κάποτε το αστυνομικό μυθιστόρημα είχε χαρακτηριστεί παραλογοτεχνία κι όμως μέσα σε αρκετά χρόνια μπόρεσε και μπήκε στην «σοβαρή» λογοτεχνία και είναι κοινωνικά αποδεκτό. Τα γουέστερν ακόμα θεωρούνται παραλογοτεχνία ενώ τα βιβλία φαντασίας στην Ελλάδα είναι ένα είδος όχι και τόσο αποδεκτό από την πλειονότητα του βιβλιοφαγικού κοινού, αλλά δεν έχω ακούσει τον όρο παραλογοτεχνία να τα χαρακτηρίζει. Οι ρομαντικές κομεντί είναι η λατρεία των γυναικών (και όχι μόνο) αλλά τα ερωτικά βιβλία είναι το κοινό μας μυστικό. Δεν μπορώ να υποβαθμίσω την αξία τους καθώς λατρεύω να τα διαβάζω εξίσου.

Μήπως ο όρος «παραλογοτεχνία» είναι ένας όρος που χρησιμοποιούταν όταν η λαϊκή λογοτεχνία άρχισε να ανθίζει στην Ελλάδα. Για σκεφτείτε το. Μέχρι να αρχίσει να απευθύνεται στον απλό (πολλές φορές αγράμματο) λαό, η λογοτεχνία ήταν προτέρημα των πλουσίων και των σπουδαγμένων. Η πλειονότητα των βιβλίων ήταν κυρίως επιστημονικά και τα λογοτεχνικά χρησιμοποιούσαν υψηλή, αν μου επιτρέπεται να την χαρακτηρίσω, γλώσσα. Τότε ξεκίνησε να εμφανίζεται μια λογοτεχνία πιο απλοϊκή, χωρίς να σε βάζει να σκέφτεσαι και να αναρωτιέσαι. Με πιο απλουστευμένο λεξιλόγιο και λιγότερο περίτεχνη μορφή. Ενώ παρουσίαζε την σαπίλα της κοινωνίας είχε ως στόχο να σε βοηθήσει να ξεφύγεις από την πραγματικότητα έστω για λίγα λεπτά.

Τότε, θεωρώ, βγήκαν οι «αρμόδιοι» και χαρακτήριζαν τα απλά βιβλία ως παραλογοτεχνία. Θα έλεγαν ότι δεν έχουν κάποια καλλιτεχνική αξία. Δεν μπορούσαν καν να φτάσουν τους Ευρωπαίους λογοτέχνες.

Αυτά όμως τα απλοϊκά ήδη είχαν την περιπλοκή τους. Έκρυβαν μέσα ελπίδες και όνειρα. Έκρυβαν εγκλήματα και λύσεις. Ψυχαγωγούσαν χωρίς προβληματισμούς. Ξεχνούσες για λίγο τα προβλήματα της καθημερινότητας, ειδικά μια εποχή που η οικονομική κατάσταση του λαού δεν ήταν και η καλύτερη. Αυτά τα είδη άρχισαν να αναπτύσσονται και να βγάζουν μεγάλους λογοτέχνες που πλέον θεωρούνται Κλασσικοί και καθηγητές της λογοτεχνίας.

Πλέον είμαστε στο 2018 και δεν μπορούμε να χαρακτηρίζουμε κάτι ως παραλογοτεχνία. Η φαντασία στην Ελλάδα αρχίζει τώρα να ευδοκιμεί. Η ερωτική λογοτεχνία αν και ένα ένοχο μυστικό, όλοι την διαβάζουν. Έχουμε περάσει το σημείο που υπάρχουν κατηγορίες. Έχουμε περάσει το σημείο που δεν μπορούν όλοι να διαβάσουν «υψηλή» (αχ πόσο μισό αυτήν την λέξη) λογοτεχνία. Πλέον επιλέγεις το τι θέλεις να διαβάζεις χωρίς το κοινωνικό υπόβαθρο σου (χαζός χαρακτηρισμός κι αυτός) να ορίζει το τι μπορείς και το τι όχι.

Υπάρχει ακόμα όμως ο όρο παραλογοτεχνία και τι θα ορίζατε εσείς ως τέτοια;

Μέχρι, λοιπόν, την επόμενη φορά σας φιλώ.

Tootles!